Wanneer nucleaire installaties verouderd zijn, worden ze stilgelegd. De sanerings- en declasseringsactiviteiten hebben tot doel mens en milieu te beschermen tegen de mogelijke hinder veroorzaakt door de buiten gebruik gestelde installaties.
De sanering bestaat erin een nucleaire installatie te ontdoen van de radioactieve stoffen die er zich bevinden, alvorens ze te ontmantelen en te declasseren, en/of een besmette bodem te ontsmetten.
De declassering van een installatie heeft als uiteindelijk doel deze te schrappen uit de lijst met installaties die als nucleair zijn geklasseerd, zodat ze niet meer onderworpen is aan specifieke reglementaire controles.
Declassering is het resultaat van een reeks administratieve en technische verrichtingen:
De wetgever heeft NIRAS belast met het verzamelen en evalueren van de gegevens over de declassering van de installaties, het goedkeuren van de ontmantelingsplannen en de uitvoering ervan als de exploitanten erom vragen of als ze in gebreke blijven. Tegelijkertijd moet de instelling de evolutie volgen van de ontmantelingsmethodes en -technieken, en van de kosten die eraan verbonden zijn, zodat ze de ontmantelingsplannen en hun eventuele uitvoering kan goedkeuren.
Sinds 1991 moet elke Belgische nucleaire installatie het voorwerp zijn van een ontmantelingsplan, dat is een conceptstudie van de technische en economische aspecten van de ontmanteling, met inbegrip van de financiering ervan. Dat plan wordt in principe opgesteld door de exploitant van de installatie, volgens de aanbevelingen van NIRAS, die het vervolgens moet goedkeuren.
Evolutief document
Een ontmantelingsplan is een evolutief document, dat theoretisch onderverdeeld is in drie fasen.
Controle door NIRAS
Zodra het ontmantelingsplan is opgesteld, moet het ter controle worden voorgelegd aan NIRAS. Alvorens haar instemming met het voorgestelde programma mee te delen, gaat de instelling over tot:
Elke exploitant is uiteraard verplicht NIRAS alle informatie te verstrekken die ze nodig heeft om deze controles uit te voeren.
De ontmanteling van de Belgische nucleaire installaties is de belangrijkste bron van radioactief afval die NIRAS in de toekomst zal moeten beheren. Het is dus belangrijk dat de ontmantelingswerkzaamheden zodanig worden uitgevoerd dat het geproduceerde volume radioactief afval zoveel mogelijk wordt beperkt. Deze volumebeperking kan onder meer worden bereikt door het verbeteren van de ontsmettingstechnieken.
Dankzij de ontsmetting, die wordt uitgevoerd door middel van mechanische (bijvoorbeeld waterstralen onder druk of door afschrapen) of chemische procedés (bijvoorbeeld door oplossing), wordt vermeden dat een groot deel van de verwijderde materialen als radioactief afval moeten worden beheerd.
Ze biedt de mogelijkheid sommige ontmantelde onderdelen opnieuw te gebruiken of de grondstoffen te recycleren. De ontsmette materialen en installaties kunnen worden vrijgegeven, omdat het gebruik ervan geen radiologisch risico meer vormt.
Dankzij de ontsmetting wordt slechts een klein percentage van de materialen die aanwezig zijn op een nucleaire site uiteindelijk radioactief afval. Dat afval, hoofdzakelijk beton en metalen, volgt dezelfde fysieke en administratieve weg als het exploitatieafval van nucleaire installaties. Het gaat vooral om:
De materialen die niet langer als radioactief afval worden beschouwd, verdwijnen uit het nucleaire circuit, met of zonder voorafgaande ontsmetting, maar altijd na radiologische metingen en vrijgave. Het metaal gaat in principe naar smelterijen, terwijl het beton en de andere bouwmaterialen vooral bestemd zijn voor wegenbouw.
