Er zijn twee beheerscenario’s voor radioactief ziekenhuisafval. Afval met een halveringstijd van minder dan zes maanden wordt ter plaatse opgeslagen totdat de radioactiviteit bijna volledig is vervallen. Afval met een halveringstijd van meer dan zes maanden wordt daarentegen ten laste genomen door NIRAS.
Zoals elk bedrijf dat gebruik maakt van radioactieve stoffen produceren ziekenhuizen met een radiotherapiedienst en/of een dienst voor nucleaire geneeskunde dagelijks radioactief afval.
Over welk afval gaat het?
Alle materialen die tijdens de behandeling of de diagnose met radio-isotopen in contact zijn gekomen, kunnen radioactief zijn. Dat radioactieve afval is heel divers: draadjes die in het kankerweefsel worden ingebracht en gevuld worden met een radioactieve stof, potjes waarin radioactief besmette vloeistoffen werden geanalyseerd, injectienaalden die worden gebruikt bij het inbrengen van radio-isotopen ... Ook de meettoestellen zelf en de kalibratievloeistoffen bevatten radioactieve stoffen en vereisen een aangepast beheer.
Ook als een patiënt een radioactieve stof inneemt, is hij gedurende een korte periode zelf licht radioactief. Al het afval dat de patiënt voortbrengt, moet mogelijk als dusdanig behandeld en beheerd worden: kledij, lakens, maandverbanden, toiletartikelen … Ook het verbruiksmateriaal van het medisch personeel, zoals handschoenen, spuiten en naalden, is radioactief besmet.
Radioactief afval aan de bron voorkomen
De medische wetenschap en de ziekenhuizen leveren grote inspanningen om het gebruik van radio-isotopen zoveel mogelijk te beperken. Dat doen ze om de patiënten en het medisch personeel te beschermen tegen de risico’s van ioniserende straling. Zo maken nieuwe ontwikkelingen in de radiotherapie en medische beeldvorming het mogelijk om hetzelfde therapeutische of diagnostische effect te verkrijgen met lagere dosissen ioniserende straling.
Daarnaast hebben de ziekenhuizen een systeem van zogenaamde vervalstockage dat ondersteund wordt door NIRAS en het FANC (Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle). Na verloop van tijd vermindert de activiteit van radioactieve stoffen op natuurlijke wijze. Ze blijft verder afnemen tot het radioactieve vervalproduct stabiel is, met andere woorden, tot het geen straling meer uitzendt. De tijd die nodig is voor het afnemen tot een stabiel niet-radioactief vervalproduct hangt af van de halveringstijd. De halveringstijd kan gaan van een fractie van een seconde tot verscheidene miljoenen jaren.
Ziekenhuizen kunnen afval met een halveringstijd van minder dan zes maanden op hun eigen site stockeren. Na de vervalstockage op de ziekenhuissite en na controle door de fysicus van het ziekenhuis zelf kan het afval afgevoerd worden als niet-radioactief afval. Dat afval wordt beheerd aan de bron en komt dus niet terecht in de beheerketen van radioactief afval van NIRAS.
Een geïntegreerd afvalbeheer door NIRAS
Het afval met een halveringstijd van meer dan zes maanden komt niet in aanmerking voor vervalstockage op de ziekenhuissite. De ziekenhuizen zijn wettelijk verplicht om dat type afval door NIRAS te laten ophalen en beheren. Het opgehaalde afval wordt beheerd volgens het afvalbeheersysteem van NIRAS.
NIRAS haalt het afval op bij de ziekenhuizen, transporteert het naar de speciaal daartoe uitgeruste installaties en gebouwen geëxploiteerd door Belgoprocess, haar industriële dochteronderneming. Daar wordt het afval verwerkt en opgeslagen in afwachting van zijn definitieve bestemming. Een nauwgezet opvolgingssysteem garandeert de traceerbaarheid van het afval in heel de beheerketen.
De verwerking
De verwerking zelf zal afhangen van de radio-isotoop, maar ook de substanties van het voorwerp. Handschoenen, doekjes en andere PBM’s (persoonlijke beschermingsmiddelen), plastiek kunnen versneden en verbrand worden. Gevolgd door een persing. Maar injectiesystemen, flacons, metalen onderdelen, etc, kunnen niet verbrand worden, en zullen dus enkel een persing ondergaan. Na het persen ontstaan er schijven die vervolgens in 400 l vaten gecementeerd worden. Deze vaten worden dan tijdelijk opgeslagen op de site in Dessel in afwachting van een definitieve bergingsoplossing.
Enkele voorbeelden van afval opgehaald door NIRAS
In 2021 heeft NIRAS kalibratiebronnen alsook handschoenen en papier besmet met H3&C14 in drie ziekenhuizen opgehaald. NIRAS haalde ook een radioactieve bron (strontium-90) op, die wordt gebruikt in brachytherapieapparaten (zie eerste foto hieronder).
In 2022 hebben we bidons met H-3 vloeistof, kalibratiebronnen, handschoenen en papier besmet met H3&C14 alsook flesjes chemisch afval (uranylacetaat en uranylnitraat) in vier ziekenhuizen opgehaald. Het gaat meestal om flesjes van 50 tot 100 gram of busjes van 200 ml die deze radioactieve stoffen bevatten.
